O Eντουαρτ Θόρνταϊκ γεννήθηκε στις 31 Αυγούστου 1874 στο Γουίλιαμσπεργκ της Μασσαχουσέτης των Η.Π.Α. και εργάστηκε σε όλη του τη ζωή στο Teachers College του Πανεπιστημίου Columbia ως ψυχολόγος. Αποφοίτησε από το σχολείο το 1891 και το 1896 σπουδάζει στο πανεπιστήμιο του Wesleyan για να συνεχίσει αργότερα τις σπουδές του στο Χάρβαρντ, το 1897 και στο Κολούμπια, το 1898. Οι έρευνές του, οι οποίες αφορούσαν τη συμπεριφορά των ζώων και την διαδικασία μάθησης, τον οδήγησαν στη διατύπωση της Συνειρμικής Θεωρίας, γνωστή και ως Συνδετισμός ή Θεωρία της Συνάφειας (connectionism - associationism).
Εργάστηκε την ίδια περίπου εποχή με τον Pavlov και μελετούσε το φαινόμενο της μάθησης με πειράματα σε ζώα. Κατέληξε σε ένα παρόμοιο θεωρητικό σχήμα με βάση το οποίο η μάθηση δεν αποτελεί στην ουσία τίποτε άλλο από μετασχηματισμούς συνειρμικών συνδέσεων μεταξύ μιας δεδομένης προβληματικής κατάστασης και των αντιδράσεων του ανθρώπου.
Ο Edward Thorndike περιέγραψε τη μάθηση ως μια διαρκή πορεία δοκιμών και λαθών, (trial and error). Σε ένα πείραμά του έκλεισε γάτες, που είχαν μάθει να ζουν ελεύθερες, σε ένα κλουβί και παρατήρησε ότι οι γάτες διαρκώς δοκίμαζαν τρόπους να ελευθερωθούν από το κλουβί και δεν σταμάτησαν τις προσπάθειες έως ότου να βρουν τη «λύση». Βέβαια οι γάτες έβρισκαν τη «λύση» τυχαία, καθώς κάποια στιγμή πατούσαν το μανταλάκι της πόρτας. Όταν η ακούσια αυτή κίνηση επαναλαμβανόταν πολλές φορές και οδηγούσε στο ευχάριστο αποτέλεσμα της απελευθέρωσής τους, οι γάτες άρχισαν να μαθαίνουν να πατούν πλέον το μανταλάκι και να ανοίγουν την πόρτα. Η μάθηση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς προήλθε από την εξάσκηση και το ευχάριστο αποτέλεσμα. Έτσι, ο Thorndike διατύπωσε νόμους μάθησης, όπως:
- Η σύναψη ερεθίσματος-αντίδρασης ενισχύεται όταν το αποτέλεσμα είναι ευχάριστο και οδηγεί στην επανάληψη (νόμος του αποτελέσματος).
- Η σύναψη διατηρείται με την επανάληψη (νόμος άσκησης και αχρηστίας). (Στην πορεία αναθεώρησε αυτόν το νόμο και ισχυρίστηκε πως χρειάζονται και άλλοι παράγοντες όπως η ακρίβεια και το κίνητρο).
- Μετά από πολλές δοκιμές και πλάνες επιλέγεται εκείνη που οδηγεί στην επιτυχία (νόμος πολλαπλής αντίδρασης).
- Ο οργανισμός αντιδρά στα νέα ερεθίσματα με ίδιο ή ανάλογο τρόπο, γνωστό από παρόμοιες περιπτώσεις (νόμος αναλογίας ή ομοιότητας). Πηγή
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Θόρνταϊκ χρησιμοποίησε τις θεωρίες του για την δημιουργία διαφόρων τεστ, σύμφωνα με τα οποία θα σχηματιζόταν το ψυχολογικό και το γνωστικό προφίλ των στρατιωτών που επρόκειτο να καταταγούν στον Αμερικανικό στρατό. Τα τεστ αυτά ονομάστηκαν Alpha & Beta tests και είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιούνται ψυχολογικά τεστ από επίσημη κυβέρνηση για στρατιωτικούς σκοπούς. Επιπλέον, είναι η πρώτη φορά που γίνεται λόγος έστω και για κάποια στοιχειώδη εκπαίδευση ενηλίκων εκτός θεσμοθετημένης εκπαίδευσης (λύκειο, κολέγιο, πανεπιστήμιο). Σύμφωνα με τα τεστ αυτά, οι στρατιώτες συμπλήρωναν το Alpha test και κατατάσσονταν στον στρατό σύμφωνα με τις επιδόσεις τους. Εάν διαπιστωνόταν ότι κάποιοι στρατιώτες δεν είχαν καλές επιδόσεις, ιδίως στην γραφή και στην ανάγνωση, τότε έκαναν τα Beta tests, τα οποία ήταν πιο απλά, είχαν λιγοστό κείμενο, πολλές εικόνες και διαγράμματα.
Μετά το τέλος του πολέμου, ο Θόρνταϊκ έγραψε τρία βιβλία λέξεων για να βοηθήσει τους δασκάλους που δίδασκαν γραφή και ανάγνωση στους μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το πρώτο εκδόθηκε το 1921 και είχε τον τίτλο The teachers Word Book, το δεύτερο εκδόθηκε το 1932 και είχε τον μακροσκελή τίτλο A Teacher’s Word Book of the Twenty Thousand Words Found Most Frequently and Widely in General Reading for Children and Young People και το τρίτο εκδόθηκε το 1944 και είχε τον τίτλο The Teacher’s Word Book of 30.000 Words. Τα βιβλία αυτά τα έγραψε ο Θόρνταϊκ μελετώντας τις βασικότερες λέξεις που, όπως πίστευε ο ίδιος, θα έπρεπε κάθε νέος να ξέρει
Γενικά, ο Θόρνταϊκ ήταν ο πρώτος που έθεσε τις επιστημονικές βάσεις για τις εφαρμογές της ψυχολογίας στην εκπαίδευση, δημιουργώντας τον αυτόνομο επιστημονικό κλάδο της εκπαιδευτικής ψυχολογίας. Επιπλέον, ο Θόρνταϊκ εργάστηκε σε τεχνικές επίλυσης εργοστασιακών προβλημάτων που σχετίζονταν με θέματα διαχείρισης προσωπικού και πρόσληψης προσωπικού με τεστ καταλληλότητας εργασίας. Το 1912 διετέλεσε πρόεδρος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας. Πέθανε στις 9 Αυγούστου 1949 στη Μασσαχουσέτη.
Η θεωρία του Thorndike – Θεωρία της συντελεστικής εξαρτημένης μάθησης
Ο Θόρνταϊκ προσπαθεί να εξηγήσει τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μαθαίνουν καθώς αποκτούν μία νέα ή απορρίπτουν μία παλαιότερη συμπεριφορά χρησιμοποιώντας το νόμο του αποτελέσματος. Σύμφωνα με το νόμο αυτό, κάθε συμπεριφορά που έχει αποτέλεσμα θετικό επαναλαμβάνεται και κάθε συμπεριφορά που έχει αποτέλεσμα αρνητικό απορρίπτεται. Έτσι λοιπόν, ο έπαινος που συνοδεύει μια συμπεριφορά θα την κάνει να επαναλαμβάνεται, ενώ η αποδοκιμασία θα την σταματήσει. Επιπλέον, η μάθηση μιας συμπεριφοράς κατορθώνεται ή αποβάλλεται ανάλογα με τη σημασία που έχει το αποτέλεσμα της για το άτομο.
Στο νόμο του αποτελέσματος ο Θόρνταϊκ κατέληξε κάνοντας πειράματα με αδέσποτες γάτες. Παρατήρησε ότι οι γάτες αυτές είχαν συνηθίσει την ελευθερία τους στο δρόμο και όταν τις κλείσουν σε κλουβί κάνουν απεγνωσμένες προσπάθειες να βγούνε έξω χτυπώντας το κλουβί. Μέσα από τις κινήσεις αυτές τυχαία ανακαλύπτουν το μάνταλο που κρατούσε το κλουβί κλειστό και το ανοίγουν βρίσκοντας την ελευθερία τους. Αν οι ίδιες οι γάτες κλειστούν πολλές φορές στο κλουβί στο τέλος θα μάθουν να το ανοίγουν. Έτσι λοιπόν ο Θόρνταϊκ διαπίστωσε ότι μετά από πολλές προσπάθειες οι γάτες τελικά πατούν εκούσια το μάνταλο της εξόδου. Αυτό σημαίνει ότι η επιθυμητή έξοδος οπό το κλουβί είναι το αίτιο για την επανάληψη της κίνησης που τις απελευθερώνει. Συχνά ο Θόρνταϊκ έβαζε και φαγητό έξω από το κλουβί της γάτας για να της δώσει επιπλέον κίνητρο να βγει από αυτό (Νασιάκου και συν. 1988:87).
Με τα πειράματα αυτά ο Θόρνταϊκ συνειδητοποιεί ότι η μάθηση είναι μία αργή διαδικασία δοκιμών και λαθών μέχρι να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα και διατυπώνει την Θεωρεία της Συνάφειας, σύμφωνα με την οποία υπάρχει μία σχέση – συνάφεια ανάμεσα σε συγκεκριμένα ερεθίσματα (stimuli – S.) και συγκεκριμένες αντιδράσεις (responces – R.). Στο πείραμα με τις γάτες, το ερέθισμα της ελευθερίας αργά η γρήγορα θα οδηγήσει την γάτα στην ελευθερία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Και ενώ η θεωρία του Θόρνταϊκ μοιάζει με αυτή του Παυλώφ, διαφοροποιείται στο ότι ο πρώτος θέλησε να μάθει με ποιους άλλους τρόπους θα μπορούσε να μάθει η γάτα την απελευθέρωση της, δηλαδή με ποια άλλα ερεθίσματα θα μπορούσαμε να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα αλλά και πως οι συνάφειες αυτές γίνονται αντιληπτές (Reber, A. 1985:58). Αυτό το «πως» ονομάστηκε από τον Θόρνταϊκ ως «ενίσχυση». Υπάρχει λοιπόν ένας «δεσμός» ανάμεσα στο ερέθισμα και στην αντίδραση και ο ψυχολόγος πρέπει να τον βρει και να τον μελετήσει. Έτσι, λοιπόν, όταν η γάτα βρει την έξοδο από το κλουβί, ο δεσμός ερεθίσματος και αποτελέσματος ενισχύεται λόγω της ικανοποιήσεως που νιώθει από την απελευθέρωσή της. Η ικανοποίηση που θα νιώσει η γάτα θα την ενισχύσει έτσι ώστε να επαναλάβει τις ίδιες κινήσεις που θα την ελευθερώσουν και στο τέλος αυτό που πριν ήταν τυχαίο (η σπασμωδική κίνηση στο μάνταλο) θα γίνει σκόπιμο (η ελευθερία έρχεται με την κίνηση του μάνταλου) πράγμα που σημαίνει ότι η γάτα πλέον έμαθε μια συμπεριφορά. Αυτή η έννοια της ενίσχυσης διαφοροποιεί τον Θόρνταϊκ από τον Παυλώφ. Με την ενίσχυση κάποιες συνάφειες ανάμεσα στο ερέθισμα και στην αντίδραση παραμένουν σταθερές, ενώ χωρίς ενίσχυση κάποιες ατονούν και εξαλείφονται (Μπούσιου και συν. 2005:9)
Χρησιμοποιώντας, λοιπόν, τις παρατηρήσεις του ο Θόρνταϊκ διατύπωσε την θεωρία της συντελεστικής εξαρτημένης μάθησης (instrumental conditioning). Σύμφωνα με αυτήν, η μάθηση είναι μία αντίδραση που εξαρτάται από συγκεκριμένα ερεθίσματα και συντελείται μόνο όταν υπάρχει θετική ενίσχυση προς αυτή. Έτσι λοιπόν, το σχήμα «ερέθισμα –> αντίδραση» ενισχύεται όταν λειτουργεί προς την παραγωγή κάποιας αμοιβής (Βοσνιάδου, 2004:126). Μέσα από τα πειράματα του Παυλώφ και του Θόρνταϊκ ο Γουότσον και ο Σκίννερ αργότερα θα θέσουν τις βάσεις για τον μπιχεβιορισμό. Οι θεωρίες του Θόρνταϊκ για την μάθηση κυριάρχησαν στην αμερικανική εκπαίδευση για τα επόμενα πενήντα χρόνια.
Τι σημαίνει η θεωρία του Thorndike για την σχολική τάξη:
Με την περαιτέρω μελέτη της θεωρίας της συντελεστικής εξαρτημένης μάθησης ο Θόρνταϊκ άρχισε να πιστεύει πως όπως η γάτα ικανοποιήθηκε βρίσκοντας την έξοδο προς την ελευθερία μόνη της κάνοντας πολλές αρχικές αποτυχημένες προσπάθειες χωρίς να την βοηθήσει κανείς, έτσι καλό είναι να αφήνουμε τα παιδιά να μαθαίνουν από μόνα τους χωρίς την παρέμβαση του δασκάλου. Ο ρόλος του δασκάλου είναι αρκετός για να παρέχει μόνο το ερέθισμα μέσα στην τάξη, π.χ. ένα πρόβλημα, μία άσκηση, μία εικόνα ή ένα ερώτημα. Επομένως, ο δάσκαλος θα πρέπει να οργανώσει την διδασκαλία του έτσι ώστε να «μην μιλάει πολύ» μέσα στην τάξη, αλλά να βρει και να οργανώσει εκείνα τα ερεθίσματα που θα ενεργοποιήσουν τους μαθητές. Από κει και πέρα τα παιδιά θα εργαστούν από μόνα τους για να λάβουν την ικανοποίηση μέσα από την επίλυση του προβλήματος. Έτσι λοιπόν ο Θόρνταϊκ θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους της ενεργητικής μάθησης (active learning) σύμφωνα με την οποία οι μαθητές δεν είναι παθητικοί δέκτες στην διαδικασία της μάθησης αλλά μπορούν να εργαστούν μόνοι τους αν τους δοθεί το κατάλληλο ερέθισμα με κίνητρο τον έπαινο.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Θόρνταϊκ, αν οι μαθητές επαινούνται για μια συμπεριφορά τους μέσα στην τάξη θα την επαναλάβουν, στην αντίθετη περίπτωση, θα την σταματήσουν. Είναι στο χέρι του δασκάλου ο τρόπος με τον οποίο θα χειριστεί τον έπαινο και την τιμωρία. Βέβαια, παρόλο που η φιλοσοφία των παρατηρήσεων του Θόρνταϊκ είναι σωστή, το να αντιμετωπίζεται ο άνθρωπος φορμαλιστικά, σαν ηλεκτρονικό υπολογιστή του τύπου: «αν του κάνω αυτό, τότε θα του συμβεί εκείνο», οδηγεί σε αδιέξοδο. Ο άνθρωπος ποτέ δεν λειτουργεί αποκλειστικά και μόνο με την λογική.
Για παράδειγμα, ένας μαθητής που προέρχεται από ένα οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο τον αγνοούν οι γονείς του, θα προσπαθήσει να τραβήξει την προσοχή κάνοντας φασαρία μέσα στην σχολική τάξη. Με βάση τη θεωρία του Θόρνταϊκ, η τιμωρία του μαθητή θα εξαλείψει την αρνητική συμπεριφορά. Όσο όμως ο δάσκαλος θα τιμωρεί τον μαθητή, ο μαθητής θα πετύχει αυτό που ήθελε εξαρχής: κάποιος να ασχολείται μαζί του, έστω και αρνητικά, τιμωρώντας τον. Και με τον τρόπο αυτό ο μαθητής θα συνεχίζει την αρνητική συμπεριφορά του όσο θα ξέρει ότι κάποιος θα ασχολείται μαζί του για το λόγο αυτό. Βέβαια και η αρνητική συμπεριφορά δεν μπορεί να μείνει αναπάντητη. Όποτε λοιπόν τι μπορεί να γίνει σε αυτή την περίπτωση;
Για το θέμα της τιμωρίας και του επαίνου θα γίνει εκτενέστερη αναφορά στο κεφάλαιο του Skinner. Εδώ θα περιοριστούμε στο να αναφέρουμε ότι η ουσία των παρατηρήσεων του Θόρνταϊκ είναι σωστή διότι κάθε άνθρωπος τείνει να επαναλαμβάνει τις συμπεριφορές που τον ικανοποιούν και είναι κοινωνικά αποδεκτές.
Έργα του Thorndike
Thorndike, E. L. (1898). Animal intelligence. Psychological review Monograph Supplement, 2 (4, Whole No. 8).
Thorndike, E. L. (1903). Educational Psychology, New York Routledge
Thorndike, E. L. (1904). Introduction to the theory of mental and social measurements
Thorndike, E. L. (1905). The elements of Psycology
Thorndike, E. L. (1921). The measurement of intelligence
Thorndike, E. L. (1932). The fundamentals of learning. New York: Teachers College
Μελέτες για τον Thorndike
Curren, Randall R. (2003), A Companion to the Philosophy of Education, Blackwell Publishing
Esterhill, Frank J. (2000), Interlingua Institute: A History, Interlingua Institute
Saettler, L. Paul (2004), Evolution of American Educational Technology, IAP
Zimmerman, Barry J. & Schunk, Dale H. (2003), Educational Psychology: A Century of Contributions, Lawrence Erlbaum Associate
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου